Wpływ mowy na rozwój dziecka

Wpływ mowy na rozwój dziecka

 

 

Prawidłowy rozwój mowy warunkuje całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia szkolne. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje świat a dzięki mówieniu wyraża siebie. Warunkiem niezbędnym dla prawidłowego rozwoju mowy jest prawidłowy słuch.

Pierwsze dźwięki docierają do dziecka jeszcze w okresie prenatalnym. Po narodzinach płacz i krzyk jest pierwszym, bezwarunkowym treningiem narządów artykulacyjnych.

W rozwoju mowy badacze wyróżniają następujące okresy: okres melodii, zwany również okresem przygotowawczym (0-1), okres wyrazu (1-2 rok życia), okres zdania (2-3 rok życia) oraz okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia).

Od 3 do 9 miesiąca życia płodowego wykształcają się narządy mowne oraz rozpoczyna się ich funkcjonowanie. Czteromiesięczny płód odczuwa i rejestruje w swej pamięci zjawiska rytmiczne takie jak kołysanie w czasie chodu matki a siedmiomiesięczny bicie serca matki – odbiera słuchowo. Już około 24 tygodnia płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne. Dziecko rejestruje w swej pamięci głos matki już w życiu płodowym. Sześcio - lub najpóźniej siedmiomiesięczny płód ssie swój palec i „płacze”, kiedy go gubi.

Okres melodii (sygnału apelu) przypada mniej więcej na pierwszy rok życia (0-1). Formami wokalnymi, które poprzedzają mowę artykułowaną są krzyk, głużenie, gaworzenie i echolalia. W pierwszym miesiącu życia dziecko zaczyna kojarzyć, że jego krzyk sprawia, że zjawia się z pomocą matka. Jest to pierwsza forma wokalnego komunikowania się dziecka ze światem dorosłych. W literaturze odnajdujemy nazywanie pierwszym dialogiem niewerbalnym matki i dziecka akt karmienia piersią.

Około 3 tygodnia życia pojawia się „uśmiech społeczny”. Dziecko uśmiecha się, gdy czuje obecność bliskiej osoby, gdy osoba ta mówi do niego i uśmiecha się, skupia na niej wzrok i wodzi za nią oczyma, słyszy jej głos.

W wieku około 2 – 3 miesiąca, pojawia się u dziecka samorzutnie bez wpływu otoczenia wydawanie dźwięków zwane głużeniem, które jest odruchem bezwarunkowym. Często towarzyszą mu ruchy rączek i nóżek. Głużą wszystkie dzieci, także głuche od urodzenia. Około szóstego miesiąca życia niemowlę zaczyna gaworzyć. Jest to zamierzone, świadome wydawanie dźwięków. W gaworzeniu słyszymy sylaby takie jak np.: ma - ma, ba - ba , ta - ta. Gaworzenie jest świadomym odruchem warunkowym, nazywany jest treningiem słuchu mownego. Około 9 miesiąca życia pojawia się tzw. echolalia, czyli powtarzanie przez dziecko zasłyszanych sylab.

 

Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) trwa zazwyczaj od pierwszego do drugiego roku życia. Dzięki wzrastającej sprawności motorycznej, a zwłaszcza lokomocyjnej, dziecko eksploruje otaczający go świat, natrafia na nowe rzeczy i zjawiska a wszystko to trzeba jakoś określić, nazwać. Mowa staje się dla dziecka narzędziem myślenia, badania, dociekania świata. W wieku 18 miesięcy przeciętne dziecko posiada słownik liczący około 50 słów, które umie powiedzieć, oraz około 100 słów, które rozumie. To czas eksplozji nazywania. W tym okresie dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek (a, e, o, u, y, i) poza nosowymi (ą, ę) . Ze spółgłosek wymawia: dwuwargowe twarde (p, b, m) i miękkie (p’, b’, m’) wargowo – zębowe twarde (f, w) i miękkie (f’, w’), przedniojęzykowo – zębowe (t, d, n), środkowojęzykowe (ś, ź, ć, dź, k, g, n) tylnojęzykowe (k, g, h). Pozostałe zastępuje innymi łatwiejszymi. Grupy spółgłoskowe upraszcza. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu.

 

Okres zdania (sygnału dwuklasowego) trwa zazwyczaj od 2 od 3 roku życia. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski. Ze spółgłosek pojawiają się w tym okresie s, z, c, dz. Jednak dziecko ma dalej trudności, gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne wiec często głoski trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Mowa jest już zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2 – 3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe. Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych przedmiotów. Czasowniki jako nazwy czynności używa w formie bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się w czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym. Dwulatki używają kilkunastu przymiotników i pojawiają się spójniki.. Dziecko w tym okresie powinno już wypowiadać głoski:

-          wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, bi, mi,

-          wargowo – zębowe: f, w, fi, wi,

-          środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź ,ń ki, gi,

-          tylnojęzykowe: k, g, ch,

-          przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n,

-          przedniojęzykowo – dziąsłowe: l.

 

Pod koniec tego okresu mogą się już pojawić głoski s, z, c, dz a także sz, ż, cz, dż. Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, ponieważ dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówią osoby z otoczenia dziecka. Następne lata przynoszą jego dalsze doskonalenie mowy.

Okres swoistej mowy dziecięcej trwa od 3 do 7 roku życia. Kończy się wraz z opanowaniem przez dziecko poprawnej wymowy. Jest to okres uproszczeń, przestawień niespodziewanych połączeń sylab w wyrazach lub samych wyrazów. Dziecko tworzy wyrazy wg. własnych potrzeb (neologizmy). Dziecko zaczyna odróżniać głoski s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników (ś, ź, ć, dź). Pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r, która była dotąd zastępowana przez j lub l. Około 4-5 roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż choć mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. Zdania budowane przez czterolatka są coraz bardziej złożone. Teraz musi jeszcze w pełni przyswoić sobie reguły odmieniania słów. Około 5 roku życia dziecko będzie mówiło niemal tak dobrze jak człowiek dorosły.

 

Wyżej opisany rozwój mowy dziecka wskazuje jakie głoski, w którym okresie powinny się pojawić. Jeśli dziecko do 5 – 6 roku życia nie opanuje ich wymowy wówczas doświadcza trudności z komunikacją. Doświadcza kłopotów w rozwoju społeczno - emocjonalnym czyli z zaspokajaniem potrzeb poczucia bezpieczeństwa, społecznej aprobaty i przynależności do grupy, potrzeby osiągania sukcesu. Jeśli jest nierozumiane przez rówieśników czuje się odrzucone i sfrustrowane. Jego poczucie własnej wartości maleje a kontakt z innymi nie kojarzy się przyjemnie. Zaczyna unikać sytuacji komunikacyjnych co w konsekwencji wpływa na ubożenie jego doświadczeń i hamowania rozwoju globalnego. Najczęściej źle funkcjonują w szkole, poniżej swoich możliwości.

Badania prowadzone w Polsce dowodzą, że najczęstsze problemy w nauce u dzieci z wadą wymowy dotyczą umiejętności czytania i pisania. Zdarza się jednak, że niepowodzenia szkolne same w sobie stanowią przyczynę powstania wady wymowy (np. jąkanie).

Prawidłowy rozwój mowy dziecka warunkuje pełną eksplorację otaczającej je rzeczywistości. Dzięki mowie jest w stanie komunikować swoje potrzeby, opisywać uczucia, otaczającą rzeczywistość, nawiązywać kontakty itd. Prawidłowa wymowa to jeden ze składników dojrzałości szkolnej, która badana jest u dzieci 5 – 6-letnich. Jeśli jednak mamy do czynienia z wadą wymowy, opóźnieniem rozwoju mowy, należy poszukiwać przyczyny oraz rozpoznawać możliwość współistniejących innych zaburzeń.

Rozwój mowy zależy od budowy i sprawności narządów artykulacyjnych, sprawności funkcjonowania słuchu fonematycznego, ośrodkowego układu nerwowego oraz od środowiska w jakim wychowuje się dziecko. Głównym składnikiem środowiska jest rodzina, która ma obowiązek zapewnić swojemu dziecku optymalne warunki do rozwoju. To przecież rodzice jako pierwsi mówią do swoich pociech.

Istotną rolę odgrywa pedagogizacja rodziców w zakresie wczesnej profilaktyki. Podczas spotkań z rodzicami dzieci przedszkolnych należy zwracać im uwagę na następujące kwestie:

• dostarczanie dziecku prawidłowych wzorców wymawianiowych; unikać zdrobnień, mowy „nianiek”, mówić powoli i wyraźnie
• czytanie bajek
• dbanie o prawidłowe oddychanie, prawidłowości połykania, drożność górnych dróg oddechowych (często przerost trzeciego migdałka wzmaga seplenienie międzyzębowe, powoduje niedosłuch),
• obserwowanie wędzidełka podjęzykowego i ewentualne wczesne wykrycie skróconego wędzidełka,
• odstawienie butelki i smoczka (do ok. 1,7 roku życia) – zagrożenie wystąpieniem wady wymowy lub/i wady zgryzu
• opisywanie otaczającej rzeczywistości, tzw. „kąpiel słowna”
• zabawy pacynkami
• odpowiadanie na pytania dziecka, nie gaszenie naturalnej skłonności dziecka do mówienia,

Jeśli już pojawi się wada wymowy najważniejsza jest współpraca na linii logopeda – rodzic – dziecko i czas jej wykrycia. Systematyczne ćwiczenia pozwalają na eliminację wady wymowy. Odpowiednia w czasie interwencja logopedyczna zapobiegnie przykrym konsekwencjom związanym z perturbacjami w rozwoju globalnym naszych pociech.

 

 

 

Bibliografia:

1. H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, W-wa 1985, PWN
2. G. Demel, Z badań nad związkiem między zaburzeniami mowy a powodzeniem szkolnym, „Życie Szkoły” 1960, nr 10.
3. B. Sawa, Dzieci z zaburzeniami mowy, W-wa 1990, WSiP
4. K. Kozłowska, Wady wymowy możemy usunąć. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP. Kielce 1998.
5. L. Kaczmarek, Kształtowanie się mowy dziecka,
6. H. Nartowska, Opóźnienie i dysharmonia rozwoju mowy dziecka